bron: Follow the money  -  26 oktober 12:00

Energiebeleid in België: laten we er vooral niet om lachen

Zowel Nederland als Duitsland hebben recent hun zorgen geuit over vermeende veiligheidsproblemen bij de kerncentrales die vlak over de grens in buurland België staan. Die ongerustheid komt niet uit de lucht vallen. Dominique Soenens dook voor Apache, het Belgische platform voor onderzoeksjournalistiek waarmee FTM samenwerkt, in het energiebeleid van onze zuiderburen en tekende enkele ontnuchterende verhalen op.

Alles keert terug. Net als twee jaar geleden zijn het onzekere tijden op de energiemarkt, en is het afwachten hoe het loopt met de energiebevoorrading in ons land. Federaal energieregulator CREG laat weten dat de energieprijzen in ons land de voorbije weken fors gestegen zijn. Aanleiding: het uitvallen van kerncentrales in België en Frankrijk. In België liggen Tihange 1 en 3 en Doel 3 stil voor onderhoud, ofwel de helft van de nucleaire capaciteit van het land. Dat zorgt voor nervositeit op de energiemarkt. Zowel de prijzen op korte termijn als op middellange en lange termijn zijn de voorbije weken gestegen naar 60 à 70 euro per megawatt uur (MWh). 'Begin dit jaar was dit nog 35 euro/MWh,' aldus CREG-woordvoerster Annemarie De Vreese.

Machtige bedrijven

Hoe komt het dat België steeds weer met dezelfde problemen sukkelt? Ronnie Belmans, ceo van Energyville, onderzoekscentrum voor duurzame en intelligente energie: 'Op federaal niveau is het energiebeleid huilen met de pet op. Daar is geen enkele visie. De "stop and go-politiek" rond de kerncentrales, waarbij eerst de gefaseerde sluiting aangekondigd wordt, om daarna de levensduur toch weer te verlengen, helpt ons geen stap vooruit. Je ziet bedrijven die investeren net over de grens en dan op hoogspanningskabels rekenen om het naar hier te brengen. De meerwaarde wordt gecreëerd in het buitenland, met dank aan het gebrek aan visie bij ons.'

'We schieten onszelf in de voet door kerncentrales per se te willen openhouden'

Ook energie-econoom Aviel Verbruggen (Universiteit Antwerpen) haalt het Belgische energiebeleid onderuit. 'Er zit geen lijn in. Er is bijna nooit een beleid geweest. Het promoten van hernieuwbare energie in ons land werd jarenlang geblokkeerd. Er is ooit een minister-president geweest die me zei, nadat ik een hele uiteenzetting over hernieuwbare energie had gegeven: “Ik vind dat mooi, maar gaat me dat één stem opbrengen? Nee, want mensen zijn er niet mee bezig. En weet je hoeveel stemmen ik er mee ga verliezen? Veel, als je tegen de belangen van energiebedrijven ingaat.” Dat schetst de gang van zaken in ons land. Sommige bedrijven hebben een hele grote invloed op de politiek. Het is nu al verbeterd, met een onafhankelijke regulator, maar toch, dat soort belangen speelt nog altijd. Wij weten nog altijd niet waar we precies naartoe gaan met onze kernenergie. Maar dat het er nog altijd is, speelt niet in ons voordeel. De aanwezigheid van nucleaire energie blokkeert de ontwikkeling van hernieuwbare energie, zo blijkt uit een recente studie van Andrew Sterling van Sussex University. We schieten onszelf in de voet door kerncentrales per se te willen openhouden.'

Verbruggen verwijst ook naar distributienetbeheerder Eandis en de afgeblazen inkoop van de Chinese energiereus State Grid. 'Dat is een verhaal van distributie, waar de overheid haar verantwoordelijkheid niet heeft genomen. De elektriciteitsdistributie moet in handen zijn van een publiek lokaal bedrijf als je het goed wil organiseren. Daarvoor heb je geen Chinees bedrijf nodig, vind ik. Zo’n bedrijf kent weinig van de lokale situatie.'

Aviel Verbruggen, energie-econoom

"De elektriciteitsdistributie moet in handen zijn van een publiek lokaal bedrijf als je het goed wil organiseren.

Daarvoor heb je geen Chinees bedrijf nodig"

Dorpsmentaliteit

Gilbert Eggermont, expert nucleaire veiligheid en energie, heeft zich geërgerd aan de manier waarop politici handelden in het Eandis-dossier. Hij heeft het over een dorpsmentaliteit, waarmee je in ons land geen energiebeleid kan voeren. 'Politici kunnen geen strategische besluiten meer nemen, beslissingen doordrukken tegen bepaalde belangen in. Dat is wat politici soms moeten doen: lijnen uitzetten op lange termijn, ook al wordt er zwaar gelobbyd om een beslissing een bepaalde richting uit te duwen. Je ziet die crisis ook heel duidelijk in de nucleaire sector. In België is de overheid opgesplitst in zeven regeringen, in Europa hebben we 27 nucleaire autoriteiten. Hoe moet je in zo’n context langetermijnbeslissingen nemen? En we maken ons zorgen over de technologische kennis die State Grid zou in handen krijgen, maar we vergeten blijkbaar dat Bekaert [Belgische staaldraadproducent, red.] en Barco [Belgisch technologiebedrijf, red.] al heel lang met de Chinezen samenwerken. Ook met belangrijke technologie.'

'Het spreekt voor zich dat de rekening altijd naar de consument gaat'

Ronnie Belmans: 'Je ziet die versnippering ook op Belgisch niveau. Op federaal niveau is er weinig ruimte om een echt beleid te voeren. Je hebt een zeer warrige politiek rond de kerncentrales. Offshore windenergie, dat zit bij een minister [voor energie, red.] en een staatssecretaris [voor de Noordzee, red]. Dat is moeilijk werken. Op Vlaams niveau wordt er wel goed gewerkt, vind ik. Eerst door Turtelboom, nu door Tommelein. Maar het is duidelijk dat het slechte beleid op federaal niveau niet in het voordeel is van de consument.'

'Dat er wordt gelobbyd, dat vind ik normaal,' zegt Belmans nog. 'Noem me één sector waar veel geld mee gemoeid is en waar de belangen groot zijn, waar er niet gelobbyd wordt. Belangengroepen, op sectorniveau of lokaal, kunnen stokken in de wielen steken. Maar het spreekt voor zich dat de rekening altijd naar de consument gaat. Dat geldt ook voor de verduurzaming van de energie. De consument heeft daarvoor gekozen, en terecht, maar het zal hem ook geld kosten. Die meerprijs heeft de politiek lang proberen te verstoppen. Men durfde niet zeggen waar het op stond, omdat men geen politiek incorrect verhaal wilde vertellen. Zo werkt het niet. Ze zetten groenestroomcertificaten in die niet doorgerekend werden. Dat breekt ons nu zuur op. Ik zie maar één mogelijke oplossing voor de impasse waar we in zitten: dat elke partij in de energiesector zijn egelstelling verlaat. Maar of dat voor morgen is, dat weet ik niet.'

Het uitblijven van een energiepact

België staat niet alleen, zegt Aviel Verbruggen. Hij ziet ook op Europees niveau een falend beleid, waar industriële lobbygroepen meer gewicht hebben dan wenselijk, ten nadele van groene energie. 'De Europese Commissie is bezweken onder het gelobby van de machtige Europese energieconcerns. Het Duitse model willen ze afbreken om plaats te maken voor hun falende marktexperimenten. In 2014 legde de Commissie de lidstaten op om innovatieve hernieuwbare technologie niet langer te steunen volgens het Duitse succesmodel. Ze liet wel torenhoge subsidies toe voor de versleten techniek van kernreactoren of van biomassa verstokende centrales.'

'De Europese Commissie is bezweken onder het gelobby van de machtige Europese energieconcerns'

Zelfs op globaal niveau lukt het niet een consequent beleid te voeren doordat lobbygroepen die pleiten voor kernenergie veel invloed hebben, aldus Verbruggen. 'Kijk naar het akkoord van Parijs, lees het eens goed. De nucleaire lobby heeft ervoor gezorgd dat er in dat akkoord bijna niets concreets staat. Het enthousiasme over het akkoord is een mediaspektakel, meer niet. Er staan misschien vier concrete dingen in, met als vierde punt: het internationaal atoomenergieagentschap heeft een waarnemende functie bij het topklimaatgebeuren. Dat agentschap voert promotie voor nucleaire energie. Dan weet je het wel.'

Bovendien speelt het uitblijven van een energiepact, dat de lijnen op lange termijn uitzet, in de kaart van de nucleaire sector, zegt Verbruggen: 'Zolang er geen investeringen zijn in nieuwe productie moeten de kerncentrales openblijven.' Ook Luc Barbé, energiespecialist bij Groen, waarschuwt daarvoor. De kostprijs dreigt op te lopen, omdat verouderde centrales onbetrouwbaarder zijn en meer onderhoud vragen. Maar juist omwille van de grote belangen lijkt een energiepact volgens verschillende waarnemers een moeilijke zaak.