Reportage Energie

Deze megabatterij maakt Europa een stukje groener
Een nieuwe superbatterij van Eneco kan iets wat tot nu toe alleen vervuilende energiecentrales konden: de netfrequentie op peil houden. Zo lopen de ovenklokjes straks altijd gelijk.
Gerard Reijn

Dee EnspireME, zoals Eneco en Mitsubishi hun superbatterij in het Duitse Jardelund hebben genoemd, kan meer stroom opslaan dan vijfhonderd grote Tesla's. Foto Eneco
Het is de grootste horlogebatterij van Europa. Veruit. Hij vult een loods van 70 meter lang en kan 48 megawatt stroom opslaan. Dat is meer dan de capaciteit van vijfhonderd grote Tesla’s.
Hoewel hij voor consumenten een nauwelijks waarneembare rol in de elektriciteitsvoorziening speelt, is deze EnspireME, zoals de eigenaren Eneco en Mitsubishi de batterij hebben genoemd, toch een belangrijke stap om kolen- en gascentrales overbodig te maken.

De superbatterij staat in Jardelund, vlabij de Deense grens, in de deelstaat Sleeswijk-Holstein. Dat is de enige deelstaat in Duitsland die meer duurzame elektriciteit produceert dan hij verbruikt, vooral dankzij de windparken op de Noordzee waarvan de stroom hier aan land komt.
Wat doet hij niet?
Je zou zeggen dat deze batterij de windenergie opslaat die op winderige dagen overschiet. Om later, tijdens windstiltes, toch de lampen te kunnen laten branden. Maar voor dat doel is deze batterij niet geschikt en niet bedoeld. Erg veel windstroom kan er niet in; als het naburige windpark een uurtje de wind in de zeilen heeft, is de batterij propvol. En erg veel stroom kan er ook niet uit; als hij helemaal vol zit, zou hij 5.300 huishoudens één dag van stroom kunnen voorzien.Als je met zulke batterijen de leveringszekerheid voor alleen al Nederland zou willen verzekeren, zou je 1.500 van dergelijke batterijen moeten hebben, alleen al om alle huishoudens voor één dag te verzekeren van stroom. En dan hebben we het nog niet over het bedrijfsleven, dat 80 procent van de elektriciteit verbruikt; dan zouden er zelfs 7.500 van zulke loodsen komen. Die kosten 30 miljoen euro per stuk. Dat zou dus een investering vergen van 220 miljard euro.

Heeft iemand enig idee hoeveel energie en grondstoffen er nodig zijn om deze monsteraccu's te bouwen wanneer dat er 7.000 moeten worden?
Wat doet hij wel?
Hij kan een belangrijke functie van gas- en kolencentrales overnemen en die dus overbodig maken. Voor 2050 moet heel Europa klimaatneutraal aan energie zien te komen. Nederland wil al voor 2030 zijn CO2-uitstoot halveren. Dat betekent bijvoorbeeld dat kolencentrales moeten sluiten (het kabinet wil de laatste in 2029 dicht hebben).De superbatterij van Eneco vervult een taak die tot nu toe alleen door kolen- en gascentrales kon worden uitgevoerd: hij houdt de frequentie van het elektriciteitsnet op niveau. In Europa is afgesproken dat de frequentie van de stroom altijd 50 Hertz moet zijn. Als de vraag naar stroom groter is dan het aanbod, daalt die frequentie iets, en dus moet er meer stroom worden geleverd. Je kunt windmolens niet harder laten draaien en de zon niet harder laten schijnen, maar de gascentrale kan binnen een minuut harder gaan draaien.
(Moesten wij niet van het gas af?)

Binnenin de megabatterij. Foto Eneco
Dat die frequentie van belang is, hebben we dit jaar ondervonden. Omdat in de uiterste zuidoosthoek van Europa twee netbeheerders ruzie met elkaar hadden en hun verplichtingen niet nakwamen, daalde in heel Europa de frequentie. Niet merkbaar aan de lichtsterkte van de lamp of het volume van de stereo, maar wel aan het tempo van de klokken: die liepen minuten achter.Elk land heeft een of meer netbeheerders; in Nederland is dat Tennet. Die beheert de hoogspanningsleidingen en zorgt ervoor dat de frequentie altijd op peil blijft. Daarvoor heeft Tennet een planning voor de komende weken, en elke dag wordt gekeken of er voldoende capaciteit klaar staat voor de dag van morgen. Maar altijd moet er voldoende reservecapaciteit zijn voor het geval twee grote centrales het onverwacht tegelijkertijd begeven. Die reservecapaciteit, 3.000 megawatt, moet meteen beschikbaar zijn, en groot genoeg zijn om het probleem een kwartier lang te kunnen opvangen. Met deze zogenaamde primaire reserve (primary control reserve, PCR) koopt de netbeheerder de tijd om oplossingen voor gerezen problemen te zoeken.Nederlands aandeel in deze primaire reserve is 110 megawatt. De batterij van Eneco kan in zijn eentje bijna de helft daarvan leveren.
Gaat Eneco er geld mee verdienen?
Hugo Buis, bij Eneco verantwoordelijk voor de opwekking én opslag van stroom, denkt van wel. ‘Er is elke dag een tender waarin we onze capaciteit kunnen aanbieden. Daar concurreren we met de kolen- en gascentrales, maar we denken dat we het daar goed zullen doen.’ Hij verwacht met de installatie een ton per week te verdienen, en daarmee binnen acht jaar de investering van 15 miljoen euro (partner Mitsubishi bracht ook 15 miljoen in) te hebben terugverdiend. De installatie gaat twintig jaar mee.Maar zekerheden zijn er niet. De installatie zal pas vanaf volgende week in de markt komen, en dan zal blijken of hij concurrerend is.
Het rekensommetje van Buis komt alleen uit als Eneco erin slaagt nagenoeg elke week zijn capaciteit te verhuren. En zelfs dan: het is de vraag hoelang het businessmodel goed blijft. Er worden steeds meer thuisbatterijen geplaatst, vooral in Duitsland, en steeds meer elektrische auto’s hangen een groot deel van de dag aan het elektriciteitsnet. Ook die kunnen (gegroepeerd aangeboden) op deze primaire capaciteitsmarkt opereren, en dat kan de concurrentiepositie van de superbatterij ondergraven.
Hoe zal het rendement voor de eigenaren zijn die deze "de huisbatterijen moeten betalen en deze vrijelijk ter beschikking komen te staan voor de energiebedrijven"
‘Als we de investeringsbeslissing nu hadden moeten nemen’, zegt Buis, ‘hadden we het waarschijnlijk niet meer gedaan. We waren met deze installatie precies op tijd.’Hoe komen we dan op donkere en windstille dagen aan échte stroom?
Buis: ‘Daar heb je andere technieken voor nodig. Bijvoorbeeld het opslaan van stroom in de batterijen van elektrische auto’s. En in powerwalls (thuisbatterijen, red.), waarvan er in Duitsland al 15 duizend staan. Daarmee kun je uren overbruggen. Je kunt ook het verbruik van stroom afstemmen op het aanbod. Vrieshuizen kunnen, als er stroom zat is, de temperatuur verlagen, zodat ze uit kunnen als er minder stroom is. En voor de langere termijn, om de seizoenen te overbruggen, zou je met elektriciteit waterstof kunnen maken en dat opslaan.’Maar voor het gelijk lopen van de ovenklokjes is nu een oplossing waarvoor de kolencentrales niet meer nodig zijn. 
(Bij het produceren van waterstof gaat ongeveer 60% aan energie verloren.)