Bron: FTM.nl en RTV Drenthe

Hanwha Q.Cells, een van de grootste zonnepanelenfabrikanten ter wereld, is in handen van een conglomeraat dat ook clusterbommen maakt. Nederland heeft een strikt anticlustermunitiebeleid; toch liggen op veel gemeentedaken zonnepanelen van Hanwha Q.Cells.
 

Ooit was Duitsland trots op Q.Cells, een zonnecelproducent uit Saksen-Anhalt. De beeldvorming was onweerstaanbaar: de glanzende energie van de toekomst werd geproduceerd in een deelstaat waar nog steeds dorpen moeten verdwijnen om plaats te maken voor de bruinkoolwinning. Het bedrijventerrein werd omgedoopt tot Solar Valley, een speelse verwijzing naar Sillicon Valley in Amerika. Q.Cells groeide uit tot de grootste zonnepanelenproducent ter wereld, met een beurswaarde van 8 miljard in december 2007.

Met de ontwikkeling van zonnepanelen is het sindsdien crescendo gegaan. Sinds 2008 is de prijs van zonnepanelen per wattpiek met bijna 66 procent gedaald. Wereldwijd worden er momenteel meer dan een half miljoen zonnepanelen per dag geïnstalleerd. In Nederland is de terugverdientijd inmiddels gedaald tot ongeveer 8 jaar. Van de klimaatwetenschappers van het IPCC tot de modelmakers van Shell: inmiddels verwacht iedereen dat zonnestroom een gigantische rol in de energiemix van de toekomst gaat spelen.

Aziatische bedrijven en landen – met name China  – kregen al snel in de gaten hoe belangrijk zonnestroom zou gaan worden. Daarom rolden zij een agressieve strategie uit om de productie van zonnepanelen in handen te krijgen. Jaar na jaar werd de Chinese zonnepanelenindustrie heftig gesubsidieerd, waarna de panelen tegen dumpprijzen op de Europese markt werden aangeboden. Voor het Duitse Q.Cells was deze concurrentieslag niet vol te houden, en in 2012 vroeg het uitstel van betaling aan. Het succes van het zonnepaneel werd zo tevens de ondergang van Q.Cells als zelfstandig bedrijf.

Maar daar eindigt dit verhaal niet. Op het allerlaatste moment meldde zich namelijk Hanwha Solar One, onderdeel van het Zuid-Koreaanse conglomeraat Hanwha. Ook Hanwha Solar One verkocht zijn zonnepanelen met flinke verliezen op de Europese markt, maar vanwege de diepe zakken van het moederbedrijf kon het dat veel langer volhouden dan Q.Cells. Inmiddels zijn Hanwha Solar One en Q.Cells volledig geïntegreerd en zet het bedrijf zonnepanelen in de markt onder de naam Hanwha Q.Cells. Een deel van de werkgelegenheid in Saksen-Anhalt is daarbij behouden gebleven: er wordt door zo’n 350 werknemers onderzoek gedaan naar nieuwe, innovatieve zonnepanelen. De productie is niettemin verplaatst naar Zuid-Korea, Maleisië en China. In de top-10 van grootste zonnepanelenbouwers ter wereld is Hanwha Q.Cells tegenwoordig het enige bedrijf dat niet in Chinese handen is.

Eind goed, al goed, zou je zeggen: Duitse kenniswerkers zorgen voor nieuwe innovaties in de zonnepanelenindustrie, terwijl de productie plaatsvindt in landen waar de loonkosten lager liggen. Globalisering in optima forma.

Nou, niet helemaal. Tot de Hanwha Groep behoort namelijk ook het bedrijf Hanwha Corp, een bedrijf dat wapens en munitie maakt. Een van de producten in de catalogus van Hanwha Corp: clusterbommen, zoals de M864 Base Burn DPICM, waarmee 72 kleine granaten over een gebied uitgestrooid worden.

Hanwha werd in 1952, middenin de Koreaanse Oorlog, opgericht als Korea Explosives Company. Zoals die naam al doet vermoeden, hield dit bedrijf zich van meet af aan bezig met de productie van wapens en munitie, waaronder ook clusterbommen.

Later kwamen daar tal van bedrijfsonderdelen bij, van een verzekeraar tot chemie-, bouw- en industriële bedrijven. De wapentak werd grotendeels ondergebracht in het bedrijfsonderdeel Hanwha Corp.

In 2006 stapte de chemietak van Hanwha, met de naam Hanwha Chemicals Corp., in de zonnepanelen. Het kocht namelijk een minderheidsbelang van 49 procent in het zonnepanelenbedrijf Solarfun. Het spijkerde meteen zijn eigen naam aan de deur en hernoemde het bedrijf tot Hanwha Solar One. Na 2006 breidde Hanwha Chemicals Corp. zijn belang in Hanwha Solar One gaandeweg uit tot 94 procent. In 2012 werd het Duitse Q.Cells gekocht, waarna de boel opnieuw een nieuwe naam kreeg: Hanwha Q.Cells. Onlangs werd bekendgemaakt dat Hanwha Q.Cells van de beurs gehaald zal worden: Hanwha Chemicals Corp. wil ook de laatste 6 procent van de aandelen opkopen.

Zodoende is Hanwha Q.Cells straks dus volledig in handen van Hanwha Chemicals Corp., dat tot hetzelfde conglomeraat behoort als Hanwha Corp., de wapenfabrikant. Maar er is nog een directe relatie. De verschillende bedrijfsonderdelen van Hanwha hebben namelijk allemaal aandelen in elkaar. In het geval van Hanwha Chemicals Corp. (straks dus volledig eigenaar van de zonnepanelentak) is 36,5 procent van de aandelen direct in het bezit van Hanwha Corp., de clusterbommenboer.

Ik had dit allemaal graag wat helderder uitgelegd, maar het is nu eenmaal nogal een puzzel. Zo kort en bondig mogelijk: De wapentak en de eigenaar van de zonnepanelentak hebben hetzelfde moederbedrijf. Daarnaast bezit de wapentak direct aandelen in de eigenaar van de zonnepanelentak. En ze hebben dus allemaal vrijwel dezelfde naam.

Clusterbommen bestaan uit een huls, met daarin tientallen of honderden kleinere bommen, die je ‘submunities’ noemt. Ze kunnen door vliegtuigen worden afgeworpen of vanaf de grond worden afgevuurd. In de lucht breekt de huls open, waardoor de submunitie vrijkomt en een gebied ter grootte van een aantal voetbalvelden met kleine bommen wordt bedekt. Clusterbommen zijn per definitie niet bedoeld om goed te mikken. Integendeel: iedereen in een bepaald gebied, militair of burger, kan geraakt worden. Uit een onderzoek van de Landmine en Cluster Monitor bleek vorig jaar dat 99 procent van alle clusterbomslachtoffers (van wie de identiteit kon worden vastgesteld) burger was. Een ander probleem met clustermunitie is dat een deel van de submunitie niet ontploft, waarna deze kleine bommen nog decennia voor burgerslachtoffers blijven zorgen.

Clusterbommen staan er internationaal dan ook niet bepaald lekker voor. In 2008 ondertekenden 94 landen, waaronder Nederland, het Clustermunitieverdrag. Daarin wordt gebruik, productie, transport en opslag van clusterbommen verboden. Sindsdien is het aantal landen dat dit verdrag heeft ondertekend gegroeid naar 120.

En we houden woord. In 2011 heeft Nederland de clustermunitie die nog in voorraad was vernietigd. In 2013 heeft Nederland aan Nederlandse financiële instellingen een verbod opgelegd om te investeren in bedrijven die betrokken zijn bij de productie van clustermunitie. De Autoriteit Financiële Markten (AFM) ziet toe op dat verbod en publiceert jaarlijks een ‘Uitsluitingslijst ten aanzien van het investeringsverbod in clustermunitie’. Een lijst bedrijven dus, waarin je niet mag investeren omdat ze clusterbommen maken. Vanaf dag één prominent op die lijst: de Hanwha Groep.

De financiële instellingen houden zich hieraan. Pensioenfonds Zorg en Welzijn: ‘Wij sluiten een aantal beleggingen uit, waaronder die in ondernemingen die controversiële wapens maken (zoals nucleaire wapens, clusterbommen en landmijnen).’ Pensioenfonds ABP: ‘Hanwha staat op onze uitsluitingslijst. Reden: clustermunitie. Wij beleggen daar dus niet in.’ Van Lanschot Kempen: ‘Hanwha is een van de bedrijven op de uitsluitingslijst van Kempen. Dit betekent dat de Kempen-fondsen niet beleggen in Hanwha.’ Rabobank: ‘Betrokkenheid bij clustermunitie is voor ons reden voor uitsluiting van dienstverlening. Dus nee, wij doen geen zaken met dit bedrijf.’ Triodos: ‘Wij investeren sowieso niet in de wapenindustrie, en al helemaal niet in Hanwha, want zij produceren clusterbommen.’

Een financiële relatie met een clusterbomfabrikant is dus uit den boze. Maar ook de andere producten in de catalogus van een clusterbombouwer liggen onder een vergrootglas. Dat bleek toen het televisieprogramma De Keuringsdienst van Waarde in 2016 een aflevering maakte over de euromunt. Een van de toeleveranciers van de muntjes in onze portemonnees bleek Poongsan, een andere Zuid-Koreaanse fabrikant van clustermunitie. IJlings besloot De Nederlandsche Munt haar aankoopbeleid te herzien en beloofde in de toekomst geen Zuid-Koreaanse clusterbommuntjes meer te gebruiken.
 

De zonnepanelen van clusterbomfabrikant Hanwha lijken vooralsnog minder kritisch te worden benaderd. Overal in Nederland worden ze geïnstalleerd, ook als daar gemeenschapsgeld mee gemoeid is. Zonnepanelen van Hanwha Q.Cells liggen onder meer op het Tergooiziekenhuis in Hilversum, op het metrostation Reigersbos in Amsterdam, op het gemeentehuis in Montferland, op een sporthal in Leiden en op de raadszaal van de gemeente Arnhem.

Uit onderzoek van RTV Drenthe, dat dit onderzoek in samenwerking met Follow the Money heeft opgepakt, blijkt dat de drie noordelijke provincies (Groningen, Friesland en Drenthe) de aanschaf van Hanwha Q.Cells-zonnepanelen door hun burgers actief aanmoedigen. De provincies organiseren namelijk een gezamenlijke aanschafregeling in het kader van de energietransitie, waarbij ze zoveel mogelijk burgers oproepen om bij één leverancier zonnepanelen aan te schaffen. De burgers krijgen daarbij de keuze uit drie typen zonnepanelen, één standaardvariant en twee wat luxere uitvoeringen. De meeste mensen kiezen voor de standaardvariant. Deze wordt geproduceerd door, u raadt het al: Hanwha Q.Cells.

Van kwade opzet lijkt hierbij niet direct sprake. Woordvoerders van de gemeenten Montferland, Arnhem en Amsterdam en van het Tergooiziekenhuis in Hilversum geven allemaal aan dat ze zich er niet van bewust waren dat Hanwha een grote fabrikant van clusterbommen is. ‘We weten dit dankzij de mail die jij stuurt,’ zegt de woordvoerder van de gemeente Arnhem. Het Tergooi-ziekenhuis: ‘Ons is niets bekend van de relatie tussen fabrikant Hanwha en clustermunitie.’

Verschillende betrokkenen zeggen dat ze op basis van het onderzoek van Follow the Money hun relatie met Hanwha Q.Cells willen herzien. Triodos bijvoorbeeld, dat zoals hierboven aangegeven niet direct in Hanwha investeert, maar wel in zonne-energieprojecten zit waar tot voor kort zonnepanelen van Hanwha Q.Cells werden gebruikt. De bank zegt nu: ‘Deze signalen zijn duidelijk voldoende reden om het bedrijf opnieuw te analyseren. (...) Het gevolg kan zijn dat wij bij nieuwe projecten (zowel bij bestaande als nieuwe leningnemers) geen zonnepanelen van Q.Cells meer accepteren.’

De gemeente Amsterdam: ‘Onze eigen inkoop- en aanbestedingsregels stellen hoge eisen aan kwaliteit, integriteit, social return en herkomst van producten. We staan dan ook afwijzend tegenover het (indirect) zaken doen met ondernemingen die zich ook bezig houden met de productie van munitie.’ Wethouder Roeland van der Zee van de gemeente Arnhem geeft aan dat hij laat uitzoeken ‘hoe we in de toekomst kunnen voorkomen dat we nog zaken doen met bedrijven die op de Uitsluitingslijst voorkomen. Het ligt in de verwachting dat we door deze zaak de inkoopvoorwaarden zullen aanscherpen.’

Ook de provincie Groningen reageert verrast op de bevindingen van Follow the Money en RTV Drenthe: ‘Bij ons was niet bekend dat het bedrijf Q-Cells verbonden is aan een wapenfabrikant die clusterbommen maakt. We gaan met Slim Wonen in overleg over deze kwestie en zullen aangeven dat wij niet willen dat er nog langer met deze partij wordt samengewerkt.’

Vredesorganisatie PAX spant zich al langer in voor een verbod op clustermunitie en het is de organisatie daarom een doorn in het oog dat ondanks het Clustermunitieverdrag Nederlands publiek geld naar Hanwha stroomt: ‘Bij zoveel keuze uit zonnepanelen zouden publieke instellingen niet moeten kiezen voor een bedrijf dat ook bommen maakt waarmee kinderen, vrouwen en mannen worden gedood.’

Hanwha Q.Cells wilde niet op dit verhaal reageren.
Komende maandag 3 december brengt vredesorganisatie PAX een nieuwe zogenaamde 'Red Flag List' uit, een lijst met fabrikanten van clustermunitie. Hanwha zal wederom op die lijst staan.